Pierwszy "europejski" film Michaela Hanekego, przez wielu wielbicieli Austriaka uznwany za jego najlepsze dokonanie. Kod nieznany to, jak głosi podtytuł filmu, "niedokończone zapiski z różnych podróży", które składają się na mozaikę współczesnej multikulturowej Europy.
Paryż. Ruchliwy bulwar. Ktoś rzuca pomięty kawałek papieru w wyciągnięte dłonie żebraczki. Zdarzenie to stanie się nicią, która na chwilę połączy drogi kilku postaci: Anny, młodej aktorki będącej u progu zrobienia kariery w filmie; Georges'a, jej życiowego partnera, fotoreportera wojennego; jego ojca, rolnika; Jeana, młodszego brata Georges'a, który nie wykazuje chęci przejęcia gospodarstwa ojca; i innych. Haneke w typowym dla siebie surowym stylu opowiada o alienacji i samotności, obojętności i niemożności porozumienia.
Gdy w 2001 roku Kod nieznany wchodził do kin, producent Martin Karmitz poprosił reżysera o kilka słów na użytek materiałów prasowych. Haneke spełnił tę prośbę nieco przekornie. Nie napisał, o czym jest jego film, nie napisał, jak go zrobił i po co. Zamiast tego zaproponował kanon pytań, które zmotywowały go do zrealizowania filmu:
- Czy prawda jest wypadkową tego, co słyszymy i widzimy?
- Czy można przedstawić rzeczywistość?
- Co dla obserwatora czyni dany obiekt prawdziwym, wiarygodnym czy raczej godnym uwierzenia weń?
- Jaką odpowiedzialność ma animator marionetek, jeśli marionetki idealnie naśladują prawdziwe życie?
- Czy w świecie ruchomych obrazów złudzenie i rozczarowanie są bliźniaczymi pojęciami, czy też są jedynie silnie ze sobą związane?
- Czy odpowiedzi to kłamstwa?
- Czy pytania to odpowiedzi?
- Czy urywek jest estetyczną odpowiedzią na fragmentaryczną naturę naszej zdolności postrzegania?
- Czy montaż jest symulacją całości?
- Czy precyzja jest kategorią estetyczną, czy moralną?
- Czy aluzja może zastąpić opis?
- Czy to, co pozostaje poza obrazem filmowym, jest bardziej precyzyjne, niż to, co się w nim znajduje?
Michael Haneke: Nowe technologie, którymi posługują się zarówno media, jak i świat polityki, wywołują wielkie zniszczenia swoim niepohamowanym wzrostem i szybkością rozprzestrzeniania się. Media przyczyniają się do tworzenia dość niepokojącej iluzji, że w danej chwili jesteśmy informowani o wszystkim, co się właśnie dzieje, każda informacja ma status nagłej. Żyjemy w otoczeniu pozwalającym nam myśleć, że dowiadujemy się o wszystkim szybciej, kiedy tak naprawdę nie wiemy nic. To rodzi straszne konflikty wewnętrzne, one powodują złość, która znowu przemienia się w agresję, a ta prowadzi do aktów przemocy.
Michael Haneke
Urodził się w 1942 r. w Monachium. Jego matka była aktorką, ojciec aktorem i reżyserem. Tuż po wojnie rodzina przeniosła się do Wiednia. Studiował psychologię, filozofię i teatrologię. Zajmował się krytyką filmową, pracował w teatrach i w telewizji. Na dużym ekranie zadebiutował w 1989 r. Siódmym kontynentem. Międzynarodowy sukces osiągnął osiem lat później dzięki Funny Games. Pozycję jednego z mistrzów kina europejskiego zapewniły mu takie dzieła jak Kod nieznany, Pianistka czy Ukryte. Wiele jego filmów prezentowanych było na festiwalu w Cannes, gdzie zdobywały Złotą Palmę, nagrodę specjalną jury, wyróżnienie za reżyserię czy FIPRESCI. Wielokrotnie nominowany do Europejskich Nagród Filmowych.
Wybrana filmografia:
1989 Siódmy kontynent / Der Siebente Kontinent / The Seventh Continent
1992 Benny's Video
1994 71 Fragmentów / 71 Fragmente einer Chronologie des Zufalls / 71 Fragments of a Chronology of Chance
1997 Funny Games
2001 Pianistka / La Pianiste / The Piano Teacher
2005 Ukryte / Caché / Hidden
2007 Funny Games U.S.
2009 Biała wstążka / Das weiße Band / A White Ribbon
Media o filmie:
"O czym to właściwie jest? O upokorzeniu i o obcości. Bohaterowie upokarzają się i są upokarzani. Dlaczego? Bo czują się obcy. Bo są z innego świata, bo są innej rasy. Tytułowy kod to zapewne nie tylko kod dostępu do mieszkania, ale także kod dostępu do innego człowieka. W tym filmie wszyscy mają z nim problem".
Jacek Szczerba (Gazeta Wyborcza)
"To film o budowie misternej, altmanowskiej mozaiki, w którym reżyser stale zmienia perspektywę, pokazując bardzo różnych ludzi. Na tle paryskich pasaży obserwuje konflikty rasowe, frustracje, nietolerancję. W wielonarodowym tyglu nikt nie jest naprawdę spełniony, każdy ma swoją tajemnicę. Zdjęcia, które przywozi do Paryża reporter wojenny, pokazują tragedie. Ale zdarzają się one także w spokojnym na pozór świecie, do którego wrócił.
Jego dziewczyna - aktorka - nie może sobie znaleźć miejsca w życiu. Małe dziecko mieszkające za ścianą zostaje na śmierć skatowane przez rodziców. Stara Rumunka przeżywa kolejne upokorzenia, żebrząc na paryskich bulwarach. Ojciec traci sens życia, gdy ucieka od niego kilkunastoletni syn. Haneke pokazuje ludzi, którzy mijają się na co dzień, nic o sobie nie wiedząc, a czasem wręcz okazując sobie pogardę. Ludzi obojętnych, pozbawionych empatii, nie zauważających dramatów innych".
Barbara Hollender (Rzeczpospolita)
"Haneke nie pozwala swoim widzom poczuć się wygodnie ani przez moment. Jak to możliwe, pyta, że przejmujemy się wymyślnymi filmami o psychopatycznych mordercach (Anne gra w takim), a zupełnie ignorujemy cierpienie, które czai się na każdym rogu ulicy? Jaka jest właściwa postawa człowieka cywilizowanego wobec "innego"? Haneke nie byłby jednym z największych współczesnych moralistów, gdyby nie przemycał pewnych odpowiedzi. I są one, jak każda prawda, banalne. Wcale nie musimy zostawać bohaterami. Nie musimy poświęcać całego majątku dla ratowania bliźnich. Nie musimy wyrzekać się swojego wygodnego życia. Czasem po prostu wystarczy, że w brudnej, śmierdzącej "Rumunce" zobaczymy człowieka".
"Kod nieznany nie jest typową fabułą. Film tworzy kilkanaście scen, w których, co prawda, losy bohaterów od czasu do czasu splatają się ze sobą, ale wszystkie sytuacje sprawiają wrażenie, jakby pojawiały się w raczej przypadkowej kolejności. Niemniej nie ma to żadnego znaczenia. Haneke w sugestywny sposób ilustruje tymi scenami porażki komunikacji między ludźmi na każdym możliwym szczeblu: interpersonalnym, rodzinnym, społecznym, politycznym. Reżyser poddaje też w wątpliwość przekonanie, że każdy obraz niesie ze sobą jakieś znaczenie (zgodnie z powiedzeniem, że pozory bardzo mogą mylić), pytając: czy aby na pewno zawsze w prawidłowy sposób odczytuje rzeczywistość? Haneke szuka sensu procesów komunikacyjnych, wszelkich szumów, które je utrudniają, ludzkich zachowań, zniekształcających przekaz i w dodatku z powodzeniem ilustruje to w niezwykle szerokim spektrum".
